Şeyh Said Efendi. Hayati, Ilmi ve Tasavvufi Anlayisi, 1925 Hareketi. [3 Volumes Set].

Istanbul: Avesta, 2023. New. Paperback. 14x22 cm. In Turkish. (3 volumes set): 496 p., 456 p., 488 p. Cumhuriyet tarihinin en önemli hadiselerinden olan Şeyh Said Hareketi hakkında yüzlerce kitap ve makaleler yayınlandı. Ancak Şeyh Said Efendi'nin hayatını, şahsi özelliklerini, ilmini ve şeyhliğini anlatan bir eser çıkmamıştır. Elinizdeki eser bu yönüyle bir ilktir. Şeyh Said Efendi'nin hayatı, ilmi ve tasavvufi anlayışı ve 1925'teki hareketini anlatan bu eseri benzeri kitaplardan farklı kılan bir husus ise yazarı Abdulilah Fırat'ın Şeyh Said Efendi'nin torunu olmasıdır. Çalışmadaki bilgiler birinci kaynaktan okuyucuya ulaşmaktadır. Cihana iz bırakan ve inancı uğrunda hayatını feda eden Şeyh Said Efendi'yi tanımak, hayat çizgisini bilmek, 1925'teki kıyamı ve şehadetini anlayabilmek için bu üç ciltlik eser rehber niteliğindedir.

Birinci ciltte üç ana başlık olarak Şeyh Said Efendi'nin hayatı, ilmi anlayışı ve tasavvufi anlayışı işlenmiştir. Hayatında; ailesiyle ilgili bilgileri, hayat serüveni, hakkındaki anekdotlar, sohbetleri, ticaret ve ziraatla ile ilgili tutumu ve birçok seyahati anlatılmıştır. İlmi anlayışında ise; Şeyh Said Efendi'nin ilmi şahsiyeti, tedrisat biçimi, aldığı ilmi icazetnameler eklenerek izah edilmiştir. Şeyh Said Efendi'nin medreselerinde tedris edilen ilmi eserler, istifade edilen ilimler detaylı olarak incelenmiştir. Tasavvufi anlayış bölümünde; Şeyh Said Efendi'nin şeyhlik icazetnamesi, tarikat silsilenamesi ilave edilmiş ve Şeyh Said Efendi'nin tasavvuf ekolü olan Nakşibendi Halidi Palevi'nin birçok esası ve şeyhefendinin beyanlarına yer verilmiştir.

İkinci ciltte Şeyh Said Efendi'nin eserleri, kasideleri, şahsi eşyaları, sancağı, atları, Birinci Dünya Savaşı'ndaki mücadelesi ve Ermenilere olan tutumu, M.Kemal Paşa'yla Diyarbekir'de görüşmesi, İzmir'in işgali telin mitingi, Erzurum Kongresi sürecindeki duruşu, Molla Said Kurdi'yle görüşmesi, Alevilerle ilişkisi ve Şeyh Said'in Çocukları ile Molla Said Kurdi'nin görüşmesi ve birçok konu anlatılmıştır. Ayrıca Şeyh Said Efendi'nin Mustafa Kemal Paşa'ya muhalefet etme sebepleri ve Şeyh Said mefkuresi ile Mustafa Kemal fikriyatının birbirine aykırı görüşleri irdelenmiştir. Son olarak, Şeyh Said Efendi'nin kıyam için yola çıkışı, Şuşar, Karlıova, Melekan görüşmeleri, Çan kongresi, Çapakçur, Genç, Lice ve Hani ziyareti, Piran Hadisesi ve yaptığı çağrılara ana hatlarıyla değinilmiştir.

Üçüncü ciltte Lozan sonrası durum, 1925 tarihinde gerçekleşen Şeyh Said Kıyamı'nın hazırlıkları, gelişimi, hükümetin tedbirleri, hadiseye ilişkin bilgi ve belgeler, Şeyh Said Efendi'nin ihanet sonucu yakalanışı anlatılmıştır. Eserde Şeyh Said Efendi'nin kendi anlatımıyla hareketin süreci, Diyarbekir'e götürülüşü, savcılık ifadesi, Şark İstiklal Mahkemesi'ndeki Şeyh Said Efendi'nin ifadeleri ve diğer arkadaşlarının ifadelerine yer verilmiştir. Şeyh Said hareketinin sebep, gerekçe ve amaçlarının farklı yönlerden bakışı, savcılığın mütalaası, Şeyh Said'in yazılı son savunması, Şark İstiklal Mahkemesi'nin nihai kararı, Şeyh Said ve arkadaşlarının şehit oluş süreci ana hatlarıyla değinilmiştir. Ayrıca, Şark İstiklal Mahkemesi tutanakları içerisinde bulunan Şeyh Said Efendi ve arkadaşlarına ait mektuplar eklenmiştir.